Dar Ruchu Światło-Życie

(198 -luty -marzec2014)

Na skróty

Marta Dalgiewicz

Analiza językoznawcza

Rzeczywistość Ruchu Światło-Życie prawie zawsze można wyrazić używając jakiegoś skrótu. Ledwie przyjdzie człowiek do wspólnoty, a już słyszy o wyjeździe na OM, na wakacyjną ONŻ, o uczestnictwie w KWC itd. Także w tekstach pisanych pojawia się wiele form tego typu. Wystarczy sięgnąć po „Statut Carlsberski”, aby już za chwilę poznać całą listę skrótów związanych z Międzynarodową Diakonią Ewangelizacji Światło-Życie: MDE, CEEŚŻ, DE, DEŚŻ, ORDE. 

Można dociekać na ile specyfika niektórych dokumentów (statuty, zasady) wpływa na to, że skrótów jest w nich tak wiele, a na ile jest to pewna cecha charakterystyczna języka, jakim posługują się oazowicze, swego rodzaju moda językowa. Skoro bowiem w rzeczywistości oazowej pojawia się jakaś nazwa, dosyć szybko, a niekiedy wręcz równolegle, powstaje skrót od niej. Nie zawsze jest to uzasadnione funkcjonalnie (niektóre skróty nie wydają się potrzebne, stąd nie są powszechnie używane), można zatem powiedzieć o manierze używania skrótów.

Z językoznawczego punktu widzenia są to skrótowce, a nie skróty. Zasadnicza różnica polega na tym, że skróty funkcjonują tylko na użytek zapisu i zawsze są rozwijane w mowie (jak np., tzw., itd.), tymczasem skrótowce są samodzielnymi wyrazami. 

Przygniatającą większość powszechnie używanych w Ruchu skrótowców –– stanowią skrótowce literowe (literowce), składające się z nazw pierwszych liter skracanego wyrażenia, np. ONŻ, ORD, (czyt. oenżet, oerde). Do grupy tej należą skrótowce odnoszące się do nazw rekolekcji wakacyjnych: ODB, OND, ONŻ, OŻK, a także rekolekcji specjalistycznych na dalszym etapie formacji: ORD, ORDL, ORDŻ, ORDW itd. czy diakonii: DKS. W mianowniku liczby pojedynczej akcent pada w tych wyrazach na ostatnią sylabę, np. de-ka-es; ale w przypadkach zależnych – jeśli przyjmują inną postać – akcent pada na sylabę przedostatnią, np. na spotkaniu de-ka-e-su.

Skrótowce pierwotnie występują w piśmie, a dopiero później w mowie. Nie dziwi więc, że w przypadkach, gdy wymowa nastręcza trudności, zasięg użycia niektórych skrótowców jest ograniczony do tekstów pisanych. Do grupy literowców raczej niewystępujących w mowie zaliczymy nazwy diakoni: DS, DL, DM itd., a także inne: UKChS, DW (skrótowiec ten odnosi się tak do Diakonii Wyzwolenia, jak i do Dnia Wspólnoty; są to zatem homonimy). Wyjątkiem jest Diakonia Życia – dość często używana jest w mowie forma skrótowa nazwy: DŻ – deżet. Również oficjalna nazwa ruchu tworzy skrótowiec dość trudny do wymówienia; jest on zapisywany z dywizem: RŚ-Ż lub bez niego: RŚŻ (wersja mniej staranna). Stąd zapewne wynika silne rozpowszechnienie terminu „oaza” jako nazwy ruchu.

W miarę liczną grupę tworzą także skrótowce głoskowe (głoskowce), złożone z pierwszych głosek skracanego wyrażenia, np. OM, KODA, DOR (czyt. om, koda, dor). Gdy głoskowiec składa się z co najmniej dwóch sylab, akcent pada na zgłoskę przedostatnią, np. ORAR, OMSA, OAWE, ORAE (wym. orar, omsa, oawe, orae).

Jednostkowo występuje również skrótowiec częściowy (ułamkowy) deutero.Powstał on w wyniku skrócenia wyrazu deuterokatechumenat.

Pozostałe skrótowce przynależą do skrótowców mieszanych, będących kombinacją innych typów. W wyniku połączenia skrótowca literowego i głoskowego powstały m.in. nazwy: CDOR, KODL (czyt. ce-dor, ko-de-el); z kolei KAMUZO (czyt. ka-muz-o) przynależy do grupy skrótowców głoskowo-grupowych. Grupowce, inaczej sylabowce, zawierają grupy głoskowe poszczególnych wyrazów lub pojedynczego wyrazu wchodzącego w skład nazwy wielowyrazowej; tu grupowiec reprezentowany jest przez cząstkę -muz). Inny typ skrótowców mieszanych, z jakimi możemy się spotkać to skrótowce literowo-grupowe, np. DMis, DMuz (czyt. de-mis, de-muz).

Dwa ostatnie skrótowce są przykładem tego, że w języku ważna jest precyzja. Gdybyśmy na określenie zarówno Diakonii Modlitwy, jak i nowo powstałej Diakonii Misyjnej oraz po raz pierwszy utworzonej na szczeblu centralnym Diakonii Muzycznej stworzyli skrótowce według jednego wzorca – mielibyśmy trzy jednobrzmiące nazwy – DM (czyt. de-em). Żeby wyeliminować wieloznaczność, powodującą niezrozumienie komunikatu nadawcy przez odbiorcę, przy Diakonii Modlitwy pozostał literowiec DM, natomiast wobec pozostałych, młodszych diakonii używane są skrótowce mieszane, pozwalające na ich prawidłową identyfikację: DMis i DMuz.

Homonimia w języku nie zawsze jest eliminowana, czego przykładem jest wspomniana już konstrukcja DW. Tu z pomocą przychodzi jednak składnia i ona pozwala na prawidłową interpretację; napiszemy bowiem: Należał do DW/ Był członkiem DW lub Wyjechał na DW / To był wyjątkowy DW, dzięki czemu odgadujemy bezbłędnie, że pierwszy skrótowiec należy rozwinąć jako Diakonia Wyzwolenia, a drugi jako Dzień Wspólnoty. 

Analiza skrótowców pokazuje, że często odbija się w nich struktura organizacyjna Ruchu: na bazie jednego tworzone są odpowiedniki diecezjalny i centralny : np. DJ, DDJ, CDJ, DOM, COM. Wyjątkiem w tej grupie jest DOR: mówiąc o szczeblu ogólnopolskim, użyjemy nazwy CDOR, ale gdy chodzi o poziom diecezjalny, powiemy DOR, a nie DDOR.

Można jeszcze dodać, że skrótowce powstają nie tylko w odniesieniu do nazw ogólnopolskich, ale również oazowych nazw diecezjalnych czy nawet parafialnych – zdarzają się więc oazowe skrótowce występujące w jednej diecezji, nieznane w innych. Na przykład w diecezji warszawsko-praskiej w powszechnym użyciu była OMSA (wym. omsa), organizowano tam bowiem Oazę Modlitwy – Szkołę Animatora, nieznaną gdzie indziej.

Warto podkreślić, że skrótowce są wyrazami pochodnymi, a więc należy je traktować tak jak pozostałe wyrazy języka polskiego, tzn. odmieniać przez przypadki: DKS – DKS-u, (o) DKS-ie; DOR – (w) DOR-ze; DDJ – DDJ-otu, DDJ-ocie. Część skrótowców pozostaje nieodmienna. Również KODA i OMSA mogłyby pozostać nieodmienione i w takiej formie najczęściej występują w tekstach, w rozmowach słyszy się je jednak odmienione; należało by zatem pisać (na) KOD-ę/ Kodę, (o) Kodzie czy (na) OMS-ę/Omsę, (o) OMS-ie/Omsie (słowniki dopuszczają podwójny zapis tego typu form). Trzeba także pamiętać o rodzaju gramatycznym tych wyrazów, by tworzyć konstrukcje poprawne pod względem składniowym. Skrótowiec może mieć ten sam rodzaj co wyraz będący podstawą pełnej nazwy, np. tegoroczna ONŻ (r. żeński jak główny człon wyrażenia Oaza Nowego Życia). Natomiast zleksykalizowane skrótowce dostosowują do swego rodzaju pozostałe części zdania, np. czterodniowy OM (r. męski, choć Oaza Modlitwy); odbyła się KODA (r. żeński, choć Kurs Oazowy dla Animatorów).

Używanie skrótów różnego rodzaju z pewnością wpływa na zwięzłość wypowiedzi, nie należy jednak zapominać, że muszą być one także zrozumiałe, trzeba mieć więc zawsze na uwadze, czy odbiorca właściwie je zrozumie, czy będzie w stanie rozwinąć nazwę, do której one się odnoszą.