Czyńcie uczniów

(159 -lipiec -sierpień2008)

z cyklu "Skarbnica Kościoła"

Nauka i wiara

Marta Dalgiewicz

Ks. prof. Michał Heller jest pierwszym Polakiem, który otrzymał Nagrodę Templetona. „Religijnego Nobla” odebrał w maju z rąk księcia Edynburga Filipa podczas ceremonii odbywającej się w Pałacu Buckingham.

Wyróżnienie, ustanowione przez sir Johna Templetona, przedsiębiorcę i filantropa, przyznawane jest corocznie osobom indywidualnym za działania związane z pokonywaniem barier pomiędzy nauką a religią. Po raz pierwszy odebrała je w 1973 roku Matka Teresa z Kalkuty. W ostatnich latach Templeton Prize otrzymywali głównie naukowcy i myśliciele, m.in. filozof Charles Taylor, kosmolog John D. Barrow czy fizyk Charles H. Townes. „Fakt, że Nagrodę Templetona za rok 2008 otrzymuje ksiądz katolicki, nabiera dziś rangi szczególnego świadectwa” - podkreślili biskupi Prezydium Episkopatu w liście gratulacyjnym do ks. prof. Michała Hellera. Polski duchowny otrzymał ją za całokształt działalności dotyczącej relacji między religią a naukami matematyczno-przyrodniczymi.

Ks. prof. Heller urodził się 12 marca 1936 r. w Tarnowie. Jako dziecko wraz z rodziną został wywieziony na Sybir. Do Polski wrócił w 1946 r. W rodzinie Hellerów zawsze pielęgnowano tradycje religijne. Matka Zofia była osobą głęboko wierzącą i kierującą się w życiu zasadami religijnymi. Ojciec Kazimierz uzupełniał tradycyjną religijność akcentami intelektualnymi. Był wszechstronnym intelektualistą, łączącym zdolności matematyczne z artystycznymi (pięknie rysował, interesował się filozofia); w dobie pozytywizmu, w czasach studenckich, w Rosji radzieckiej na zesłaniu i w Polsce powojennej wiarę zachował. Rozmowy na tematy religijne, toczone nieraz w gronie interesujących ludzi, którzy bywali w domu Hellerów, niewątpliwie wywarły duży wpływ na Michała, który postanowił wstąpić do seminarium duchownego. Po ukończeniu studiów filozoficzno-teologicznych okazał się - wedle przepisów prawa kanonicznego - zbyt młody, bo otrzymać święcenia kapłańskie. W konsekwencji musiał cały rok czekać na święcenia w domu rodzinnym. wykorzystał ten czas na napisanie rozprawy z egzegezy biblijnej pod tytułem „Współczesny stan egzegezy Rdz 1, 1-2, 4”. W czasach PRL-u jako ksiądz nie mógł studiować fizyki na uniwersytecie państwowym, więc rozpoczął w 1960 r. studia z filozofii przyrody na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W trakcie studiów wielokrotnie starał się o paszport, aby podjąć dalszą naukę w Rzymie. Władze odmawiały mu go aż do początku lat 70. Studia na KUL-u absolwent filozofii przyrody ukończył w 1965 r. W 1966 r. uzyskał doktorat na KUL-u. Wkrótce potem rozpoczął pracę nad rozprawą habilitacyjną, uzupełniając swoje studia lubelskie jako wolny słuchacz na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Habilitował się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 1969 r. W 1972 r. objął stanowisko docenta na Papieskim Wydziale Teologicznym. W 1985 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego PAT w Krakowie, a w 1990 r. tytuł profesora zwyczajnego. Dzisiaj jest światowej sławy kosmologiem, filozofem i teologiem. Członkiem m.in. Watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego i Papieskiej Akademii Nauk, Polskiego Towarzystwa Fizycznego, Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, International Society for General Relativity and Gravitation, European Physical Society, Center for Theology and the Natural Science.

Prof. Michał Heller chętnie przytacza słowa swojego filozoficznego bohatera, Leibniza: „Gdy Bóg liczy, to powstaje świat”. Motorem pracy polskiego badacza jest założenie, że matematyka jest narzędziem boskiego stworzenia, a zadaniem nauki jest usprawiedliwić Wszechświat, poszukać w nim śladów boskiego działania tak, by można było przyznać, iż to On za nim stoi.

Wraz z abp. Józefem Życińskim powołali do życia wiele lat temu Ośrodek Studiów Interdyscyplinarnych PAT. Dzisiaj przekształca się on w Centrum Mikołaja Kopernika w Krakowie. Całą nagrodę Templetona w wysokości 1, 6 mln dolarów, w więc wyższej niż nagroda Nobla - ks. prof. Heller chce przeznaczyć właśnie na rozwój tej instytucji. Ma ona charakter międzyuniwersytecki, została powołana przez senaty Uniwersytetu Jagiellońskiego i Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Jej celem jest prowadzenie badań naukowych oraz działalność edukacyjna o charakterze interdyscyplinarnym w zakresie nauk przyrodniczych, filozofii i teologii ze szczególnym uwzględnieniem ich wzajemnych powiązań i oddziaływań oraz ich roli w kształtowaniu współczesnej kultury.